تحلیل رویارویی سیاسی دو جناح فکری متشرّعه و شیخیه در کرمان عصر مشروطه

چکیده در عصر قاجار و آستانه انقلاب مشروطه، کرمان شاهد ظهور جریانی ملقّب به شیخیه شد که علی رغم آنکه خاستگاه اندیشه هایش شیعی (اثنی عشریه) بود اما تفاوت های ملموسی نیز با آن داشت؛ این جریان خیلی زود پیروانی را در کرمان و توابعش بر گرد خود جمع کرد و وارد عرصه رقابت با سایر جریان های موجود جامعه آن روز کرمان از جمله قدیمی ترین و با نفوذ ترین آنها یعنی متشرّعه گردید. رویارویی و مصاف بزرگ دو جریان فکری متشرّعه و شیخیه، تحت عنوانِ جنگ بالاسری و پائین سری در سال 1323ق / 1905م را که منجر به تنبیه و تبعید آیت الله حاج میرزا محمدرضا مجتهد احمدی رهبر متشرّعه گردید را می توان از جمله عوامل مهم و تأثیرگذار بر اتّحاد و انسجام سران نهضت مشروطه در تهران و تحکیم و انسجام هرچه بیشتر خیزش مشروطه خواهی مردم کرمان برشمرد. این درگیری ها اگرچه، تحتِ لوای مذهب و با نام جنگ های مذهبی پی گیری می شد اما با پژوهش انجام شده ثابت گردید که ریشه و منشأ این زدوخوردها سیاسی بود؛ انتساب و پیوند شیخیه با قاجاریه را می توان اصلی ترین عامل اختلافات برشمرد؛ علاوه براین، عواملی هم چون منافع شخصی سودجویان، مطامع سیاسی زمامداران محلی، رویکرد تفرقه آمیز حکومت مرکزی (قاجاریه) در اداره کشور و منافع ملی استعمارگران نیز در شکل گیری و تشدید این جنگِ تمام عیار، دخیل بودند. حُسن این پژوهش نسبت به موارد مشابه خود این بود که به روایت صرف و گزارش رویدادهای تاریخی این دوران و تحولات سیاسی، اجتماعی مربوط به آن اکتفا نکرده و با دیدی موشکافانه و تحلیل گرانه، به دنبال چرایی و ریشه یابی این پدیده ها بود؛ این رساله برآن بود تا با کاوش منابع قابل دسترسی به روشن ساختن ابعاد سیاسی و پنهانِ این رویداد مهم و تاریخی سرزمین کرمان که به نظر می آید مورد غفلت واقع گردیده بود، بپردازد. واژگانِ کلیدی : انقلاب مشروطیت، کرمان، متشرّعه (بالاسری)، شیخیه (پائین سری)، آیت الله حاج میرزا محمدرضا مجتهد احمدی، حاج محمد کریم خان کرمانی.